Aksaray, çok çeşitli uygarlıklara ev sahipliği yapmakla birlikte Ören yerleri, tarihi ve doğal sit alanları, kervansarayları, Eğri Minare, Ulucami, Güzelyurt, Ihlara Vadisi, yeraltı şehirleri, termal kaynakları ile öne çıkan Aksaray’da; Taptuk Emre, Cemaleddin-i Aksarayi, Somuncu Baba, Yusuf Hakiki, Pir Ali Sultan Aksarayi gibi müstesna şahsiyetlerin türbeleri de bulunmaktadır. İpek Yolu üzerinde bulunan kervansarayların en önemlileri İlimiz sınırları içerisindedir. Bunlar; Öresin Han(Tepesidelik Han), Alayhan, Ağzıkarahan ve Sultanhanı’dır.

Bitki örtüsü, kilise ve şapelleriyle doğa, tarih, sanat ve kültür olgusunun bir arada buluştuğu Ihlara Vadisi, Dünyanın ikinci büyük kanyon vadisi olarak Kapadokya'nın doğa harikasıdır. Ihlara Vadisi'ndeki kayalara oyulmuş freskli kiliseler korunarak, yeryüzünde eşine rastlanmayan bir tarih hazinesi olarak günümüze kadar ulaşmıştır. Dünyada eşi ve benzeri olmayan Ihlara Vadisi, yer yer 100-120 metreye varan derinliğe sahiptir. 

Ihlara Vadisi, ilk Hristiyanların vadi yamaçlarında oluşan tüfleri oyarak, kilise ve manastır yaptıkları mekanlar, Melendiz Nehrinin sularıyla bütünleşerek doğa harikası oluştururlar. Bu doğal güzellikleri vadiye gelen ziyaretçilerin iniş ve çıkışlarını sağlayan toplam 382 basamaktan oluşan merdiven bulunmaktadır. Kapadokya’ya gelen her 3 turistten en az birisi Ihlara Vadisi’ne uğramaktadır.

Aksaray Kazı Alanları

Aşıklı Höyük

Aksaray İli'nin 25 km. güneydoğusundaki Kızılkaya köyünde bir tarafı Melendiz Nehri'ne, diğer tarafı ise tarıma açık tarlalara bakan höyük tarıma elverişli, su kenarına yakın bir yere kurulmuştur. 1989 yılından beri arkeolojik kazılar yapılmaktadır. Aşıklı Höyük Anadolu'da Akeramik Neolitik Dönem'e (günümüzden on bin yıl önce) ait en eski "ilk köy yerleşimlerini" sergileyen önemli ören yerlerinden biridir. Aşıklı Höyük'te yapılan kazılarda ilk beyin ameliyatı yapılan kafatası tespit edilmiştir.Tıp tarihi açısından da büyük önem taşıyan kafatası Aksaray Müzesi'nde sergilenmektedir.

Acemhöyük

Aksaray İli'nin 13 km. kuzeybatısındadır. Yeşilova Kasabası içinde yer alır. 700 x 600 m. ölçülerinde oval biçimli bir höyüktür. Aşağı şehir ile birlikte Anadolu'nun en büyük höyüklerindendir. Yapılan arkeolojik kazılardan elde edilen veriler höyüğün M.Ö. 3000 yıllarından itibaren iskân edildiğini, en parlak döneminin ise Asur Ticaret Kolonileri Çağı'nda yani M.Ö. 1800 yıllarında yaşandığını göstermektedir. Şehrin o zamanki ismi kesin olarak bilinmemekle beraber, yerli ve yabancı bilim adamları tarafından Puruşhanda olduğu sanılmaktadır. 

Antik Nora Şehri

Aksaray ili, merkez ilçe, Helvadere Kasabası sınırları içindedir. Hasan Dağı'nın (Argaios) eteğinde ve kral yolu üzerinde, Roma ve Bizans Döneminden kalma antik şehir kalıntıları yer almaktadır. 

Antik Dönem'de üç kapıdan diğer bölgelere bağlanan Nora, yolların birleştiği, bölgenin önemli bir yerleşim merkezidir. Araştırmacılar antik kentin ismini Nora, Viranşehir ve Mokisos olarak ifade etmektedirler. Nora, Helenistik Devir'den itibaren iskan görmüş, stratejik mevkide önemli bir askeri merkezdir. Nora'daki kiliseler yaklaşık 6 ve 7'nci yüzyıllarda inşa edilmiştir. Yeni kurulan kent, tahmini olarak 1000 civarında evden oluşmaktadır. 45-50 hektarlık alanı ile Kapadokya’da bulunan bazı surla çevrili kentlerden daha büyüktür. O dönemde bölgenin merkezi konumunda bulunan Kaiserai (Kayseri) 26 hektardır. Kısa süren ve parlak bir dönem yaşayan kent, 8'nci yüzyıldan sonra terk edilmiştir. Roma Dönemi'nde nekropol olarak kullanılmış bir alan içinde yapılan Nora'daki yüzey araştırmalarında 48 adet Roma mezarı tespit edilmiştir. Nora'nın planlı bir şehir yerleşmesi ve yol ağı olmayan, sadece savunma amaçlı kurulmuş bir kent olduğu tespit edilmiştir. Nora bir askeri garnizon olarak da nitelendirilmektedir. Kentte temsili yapı olarak sadece kiliseler yer almaktadır.